Verantwoordelijkheid nemen voor alles

Ik lees een boek met teksten van Gandhi. Dat is bijzonder inspirerend. Ghandi hield niet van halve pogingen of een beetje proberen onder kantoortijden. Tijdens het lezen dacht ik aan een bijzonder gesprek dat ik onlangs had. Daarin nodigde ik iemand uit om verantwoordelijkheid te nemen voor alles dat binnen zijn vermogen lag. Ik stelde hem voor dat hij verantwoordelijkheid zou nemen voor alles wat hij denkt, doet en voelt. “Tjeemig!” zei hij “Dan wordt het leven zwaar!?”

Zwaar? Hoe kwam hij daar nu bij? Maar hij meende het écht.

Verantwoordelijkheid nemen maakt het leven, voor mij, helemaal niet zwaar. Het geeft mij zelfs vreselijk veel voldoening. En bovenal geeft het me het gevoel dat ik mijn eigen leven leef, in plaats van een leven dat door (willekeurige) omstandigheden gedicteerd wordt. Nee, verantwoordelijkheid nemen is niet zwaar. Het niet nemen, dát is zwaar.

bovenal geeft het me het gevoel dat ik mijn eigen leven leef

Wat de man me eigenlijk vertelde is dat hij verantwoordelijkheid alleen als een plicht kent. Zoals een moeder kan zeggen: “Je moet naar bed!” en dat je dan maar gaat. Zo zag hij het nog steeds. Maar als je als kind volwassen wordt, hoort je kijk op verantwoordelijkheid mee te veranderen. Dan breng je jezelf naar bed, zonder dwang. Over het nemen van die verantwoordelijkheid wil ik het hier hebben, over de écht volwassen vorm, waarbij je verantwoordelijkheid neemt voor alles wat je denkt, doet, en voelt.

“Wie zijn verantwoordelijkheid wil ontlopen kan hem het beste nemen.”
Jasper Jobse

Antwoorden

Ver-antwoord-elijkheid nemen is niet meer dan: wat is je -antwoord- op een situatie? Verantwoordelijkheid nemen gaat dus over inzicht hebben in je redenen van handelen (of niet handelen) en je bereidheid om alle consequenties daarvan te dragen.

Laat ik een voorbeeld noemen. Als ik erg ontspannen thuis kom van drie weken vakantie in Spanje en ik zeg tegen iemand dat mijn ontspanning komt door die vakantie, dan is die vakantie dus de ‘schuld’ van mijn ontspanning. Ik pleit mijzelf dan ‘onschuldig’ door gevoelens aan omstandigheden te koppelen. Maar natuurlijk was ik wel ‘schuldig’, ik stapte tenslotte zelf in het vliegtuig. Dit werkt ook zo met ‘negatieve’ zaken. Je baas vraagt je over te werken terwijl je dat niet wilt of hoeft te doen, maar je begint er toch aan en vervolgens geef je niet jezelf maar je baas de ‘schuld’ van je vermoeidheid.

Veel mensen gebruiken een ander of iets anders als excuus om zelf geen verantwoordelijkheid te nemen. Sommigen doen dat met zoveel gemak dat ze niet meer in de gaten hebben welke vrijheid ze daarmee opgeven. Ze plakken oorzaak en gevolg aan elkaar vanuit een kinderlijk beeld dat iemand anders voor je moet zorgen, je moet komen redden of zelfs verlossen (zoals een vader, moeder, leraar, baas, agent, advocaat, rechter of god). Volwassen verantwoordelijkheid gaat echter voorbij aan een wijzende vinger.

Drie fasen

Verantwoordelijkheid kent voor mij drie fasen die bij mij altijd volgens eenzelfde volgorde gaan.

1. Voelen

Verantwoordelijkheid nemen begint voor mij met stilstaan en voelen. Voelen wat een situatie met mij doet, voordat ik ga handelen. Ik neem mijn gevoelens waar en doe nog niets. En als niet duidelijk wordt wat ik voel… dan blijf ik voelen totdat het wel duidelijk wordt. Met sommige zaken kun je dat zelfs dagelijks doen. Zoals het maken van een studiekeuze. Je voelt iedere dag weer opnieuw hoe het voor je is. Je neemt de tijd en maakt zo ruimte voor een inzicht of een oplossing. En zo sta je al een stuk vrijer en volwassener in de wereld.

2. Cirkel van invloed

Als ik iets wil bereiken en daar verantwoordelijkheid voor wil nemen, vraag ik mij af of iets binnen mijn cirkel van invloed ligt. Want alleen voor wat daarbinnen ligt, kan ik verantwoordelijkheid nemen. Voor wat buiten mijn invloedssfeer ligt, kan ik geen verantwoordelijkheid nemen.

Daarom werkt schuld geven niet; je plaatst iets buiten je cirkel en dan ligt het buiten je bereik. Dat vraagt van mij dus dat ik verder kijk dan of mensen ‘schuldig’ of ‘onschuldig’ zijn aan mijn (on)geluk. Ik onthoud me van manipuleren, dreigen, chanteren, verdraaien of liegen, want daarmee zou ik mensen dwingen iets dat buiten mijn cirkel ligt voor mij op te lossen.

Als ik verantwoordelijkheid neem voor mijn eigen cirkel, inspireer en motiveer ik anderen dat ook te doen. En dan gebeurt er iets wonderlijks: dan groeit mijn cirkel van invloed. Mensen luisteren als ik iets wil vertellen, gaan meedenken en zijn bereid iets te doen (of laten). Gandhi kreeg zo miljoenen mensen in beweging met behulp van hongerstaking. Eenieder zou denken dat zoiets niet binnen je cirkel van invloed ligt, hij niet.

“Wensen zijn voorgevoelens van hetgeen u in staat bent daadwerkelijk te realiseren”
-Goethe-

3. Handelen of niet-handelen

Wanneer ik weet wat ik voel en ik een idee heb hoe ik dat wens te bereiken, dan heb ik twee manieren om in actie te komen:

1. Ik doe niets. Ik laat het en ga iets anders doen. Niet omdat ik er niet meer in geloof, maar omdat ik geloof dat een ander iets beter is om te doen.
2. Ik handel naar alles wat binnen mijn vermogen ligt, ik aanvaard de consequenties en doe dit steeds weer opnieuw.

De wereld biedt genoeg voor ieders behoefte, maar niet voor ieders hebzucht”
-Gandhi-

Als laatste

Verantwoordelijkheid nemen maakt je per definitie schuldig in de ogen van mensen die de wereld in schuldigen en onschuldigen verdelen. Daar ontkom je niet aan en dat is dus een consequentie van je handelen. Dat liet George Bush ooit helder zien door te zeggen: “You’re either with us or you’re against us”. Die uitspraak deed Bush echter niet als reactie op mijn handelen. Dus ik ging een boterham eten of iets anders belangrijks doen.

Foto: Spreng Ben, Flickr
* Dit artikel heb ik geschreven met als uitgangspunt dat iedereen, of we hem/haar nu schuldig of onschuldig noemen, erbij hoort en nog steeds verantwoordelijkheid dient te nemen en kan nemen na een gebeurtenis.